ساعی نقطه عطف علوم نوین منابع طبیعی در ایران

به گزارش مشق ‌صلح، مرحوم دکتر کریم ساعی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در مشهد چشم به جهان کشود و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در زادگاهش به پایان رساند و وارد مدرسه عالی فلاحت دانشگاه تهران، واقع در کرج شد و در سال ۱۳۱۰ خورشیدی با درجه مهندسی فارغ‌التحصیل شد.

در فاصله سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ کریم ساعی برای ادامه تحصیل به مدت ۲ سال به مونپلیه در انستیتو اگرونومیک فرانسه رفت و با درجه ممتاز فارغ‌ التحصیل شد و در همان سال‌های تحصیل در مجله فرانسوی او را یکی از نوابغ و نوادر علمی معرفی کرد، پس از آن ساعی به آمریکا اعزام شد و در سال ۱۳۱۶ فوق لیسانس خود در رشته آمار جنگل از دانشگاه برکلی کالیفرنیا گرفت.

متاسفانه در دی ماه ۱۳۳۱ خورشیدی کریم ساعی در راه بازگشت از شیراز به تهران بر اثر سقوط هواپیمای مسافربری شرکت هواپیمایی ایران نزدیک فرودگاه مهرآباد جان خود را از دست داد.

احسان عبدی، مدیر گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل در این همایش از تاثیر استراحت جنگل بر شبکه جاده های جنگلی گفت و ادامه داد: از اواخر دهه ۳۰ تا اواسط دهه ۹۰ طرح های جنگلداری در ایران فعالیت داشتند و تقریبا در این ۶۰ سال جدای از مزایا و معایبی که موافقان و مخالفان ذکر می کنند یک شبکه گسترده از جاده های جنگلی ساخته و ایجاد شده است.

وی افزود: در کشور ما حدود ۸ تا ۱۰ هزار کیلومتر جاده جنگلی به تدریج در شمال ساخته شده تا اینکه اواسط دهه ۹۰ شاهد ایده توقف بهره برداری و وعده ارائه جایگزینی خارق العاده برای طرح های کلاسیک بودیم که از سال ۹۶ تا کنون با گذشت ۶ سال هنوز از طرح های جایگزین به اصطلاح پایدار خبری نیست و متاسفانه هیچ اتفاق خاصی در این زمینه قابل انتظار نیست.

عبدی با اشاره به ضرورت وجود این جاده ها در جنگل ها گفت: امروزه هر کیلومتر از این جاده ها حدود یک میلیارد تا یک میلیار و ۲۰۰ هزار تومان‌ بسته به کیفیت جاده ها ارزش مادی دارند که در این ۶ سال هیچ رسیدگی و عملیات مدیریت و تعمیر و نگهداری برنامه ریزی شده برای این شبکه نداشته ایم و قسمت عظیمی از این جاده ها مستهلک شده یا به کلی از بین رفته که در واقع پول و سرمایه بیت المال نابود شده است، اگر طی سالیان گذشته شاهد برنامه ریزی و حتی رسیدگی جزئی در این جاده ها بودیم امروزه با کوهی از هزینه مواجه نبودیم و بعید است دیگر در هیچ برهه ای از زمان سرمایه ای ۸ هزار میلیاردی در منابع طبیعی به این حوزه تخصیص داده شود.

مدیر گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل ادامه داد: کمک بزرگ جاده های جنگلی در زمان اتش سوزی جنگل ها برای اطفاء حریق، حفاظت و قرقبانی و استفاده گردشگری از ضرورت های وجود این جاده ها است. به صورت تجربی به ازای هر یک کیلومتر از این جاده ها سالانه باید حدود ۱.۵ درصد مبلغ ساخت جاده را برای تعمیر و نگهداری هزینه کنیم که مبلغی در حدود ۸۰ میلیارد در سال می شود که متاسفانه به دلیل عدم تخصیص اعتبار از این کار باز مانده ایم.

واردات چوب یک چالش جدی در کشور

در این همایش اصغر طارمیان عضو هیات علمی گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به واردات چوب با پوست در کشور اشاره کرد و گفت: تامین ماده اولیه صنایع چوب و کاغذ کشور به ویژه گرده بینه با پوست با توجه به طرح استراحت جنگل های کشور و محدودیت های زراعت چوب به دلیل کمبود منابع آبی و ممنوعیت واردات چوب با پوست یکی از چالش های اساسی این صنایع است.

وی ادامه داد: گرچه واردات چوب با پوست ریسک ورود آفات را افزایش می دهد ولی در برخی کشورها مانند اتحادیه اروپا، کانادا، آمریکا، چین و ترکیه با اجرای دستورالعمل های قرنطینه ویژه مانند تابش اشعه گاما و ضدعفونی با گازهای شیمیایی، واردات چوب با پوست برخی گونه های چوب از برخی کشورها مجاز است. در دولت فعلی نیز اخیرا بحث واردات چوب با پوست از برخی کشورها مانند روسیه پس از اعمال ضدعفونی با هوای گرم مطرح شده است. گرچه دستورالعمل های ضدعفونی تهیه شده توسط سازمان حفظ نباتات کشور دارای اشکالات فنی و اجرایی است ولی در صورت رفع این اشکالات و نظارت دقیق بر اجرای فرایند ضدعفونی، امکان واردات چوب کم قطر با پوست که مورد نیاز صنایع تولید کننده ام دی اف، کاغذ و نئوپان است، فراهم می شود. البته ضدعفونی با تابش اشعه گاما گزینه کم ریسک تری است که عمدتا به دلیل نیاز به سرمایه گذاری بالا هنوز در کشور عملیاتی نشده است.

بازسازی ذخایر آبزیان در منابع آبی و اکوسیستم های آبی کشور با چه رویکرد و هدفی است؟!

کامران رضایی عضو هیات علمی گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران نیز گفت: بازسازی ذخایر آبزیان در منابع و اکوسیستم های آبی کشور با گذشت ۴۰ سال در مورد ماهیان خاویاری ناکارآمد بوده است۔ برای بازسازی ذخایر آبزیان از طریق تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری سالانه حداقل ۲ میلیون بچه ماهی رها سازی شود که با احتمال بازگشت یک دهم تا یک درصد از آنها پس از سن بلوغ برای تخم ریزی به رودخانه ها، ما باید با حجم عظیمی از ماهیان خاویاری رو به رو بودیم که برای اولین بار تولیدمثل میکنند اما متاسفانه اکنون به حد انقراض کامل ۵ گونه ماهی خاویاری رسیدیم و تنها در سال گذشته بازگشت یک قطعه مولد گونه ی فیل ماهی را شاهد بودیم که به نظر می آید طی سالیان آینده همین یک گونه را در دریای خزر نیز نخواهیم داشتیم و با انقراض کامل این گونه ها مواجه خواهیم شد.

وی افزود: یکی از دلایل بروز این مشکل آلودگی های اکوسیستم های آبی است که این مهم بازنگری اساسی در سیاست های بازسازی ذخایر ابزیان در ۴ دهه گذشته را طلب می کند به گونه ای که به جای تکثیر مصنوعی و رها سازی ماهی خاویاری به فکر حفاظت از اکوسیستم و رودخانه ها باشیم تا طی دو ماه مهاجرت ماهیان، تخم ریزی و تولید مثل بتوانیم بستر مناسبی را با مشارکت مردم و جوامع محلی برای طی شدن سیکل طبیعی تولید مثل ماهیان مهاجر را در خود زیستگاههای طبیعی رودخانه ای مهیا کنیم.

آلودگی هوا، مهمانی برای تمام فصول سال

مظاهر معین الدینی عضو هیات علمی گروه محیط زیست گفت: امروزه کیفیت هوا یکی از دغدغه های مهم زندگی شهرنشینی است که شهروندان با آن دسته پنجه نرم میکنند، اولین نکته در خصوص آلودگی هوا نگاه فصلی به آن است، از دیدگاه عموم مردم در زمستان بیشتر آلودگی هوا وجود دارد در صورتی که در همه فصول سال به اشکال مختلف امکان کاهش کیفیت هوا وجود دارد اما در فصل زمستان این وضعیت حاد تر است.

وی ادامه داد: راهکار اصلی جهت کاهش آلودگی هوا برنامه ریزی با توجه به وضعیت مختلف آلودگی هوا در همه فصول است، به‌عنوان مثال در فصل زمستان با توجه به شرایط طبیعی حاکم‌ بر اتمسفر و وارونگی دمایی، کاهش انتشار آلاینده بستگی میزان انتشار آلاینده دارد. از سوی دیگر با گرم شدن هوا با پدیده های گردوغبار مواجه هستیم که نشان از پیچیدگی این پدیده دارد و نیاز به شناخت کامل و جامع دارد.

افشین دانه کار استاد گروه محیط زیست دانشگاه تهران به اهمیت وجود تالاب ها در سراسر کشور اشاره کرد و گفت: تالاب ها از اکوسیستم های آبی شکننده و پر خدمت در هر کشوری به حساب می آیند که در کشور عزیز ایران از ۲۵۰ تالاب طبیعی در خشکی و ۷۳۰ هزار هکتار تالاب ساحلی در جوار دریا بهره مند هستیم.

دانه کار افزود: حدود ۱۰۰ خدمت در چهار گروه فراهمی، تنظیمی، حمایتی و فرهنگی به مردم کشور و به ویژه به جوامع محلی هم زیست و ساکن در کنار تالاب ها تعلق می گیرد.

تنوع فرهنگی، گردشگری، ارزش های میراثی، صنایع دستی، تامین و تنظیم اب، کنترل سیلاب و ریزگردها، تغذیه سفره های زیر زمینی،تامین منابع پروتئینی، تامین علوفه که به صورت غیر مستقیم امنیت غذایی را تنظیم می کند خدمات مهم تالاب ها در سطح کشور است.

حسین مرادی عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و مدیر گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی نیز در آخر به اثرات مخرب پروژه های ساختمانی بر محیط زیست اشاره کرد و گفت: یکی از بزردگ ترین مشکلات امروزه ما مواجه با پروژه های توسعه شهری بر بستر منابع طبیعی در بخش ها مختلف مانند ساحل، جنگل و مناطق مرتعی است به طور کلی منابع طبیعی را از یاد می بریم و به جای بهره برداری پایدار به سمت بهره کشی از منابع طبیعی سوق پیدا کردیم.

وی ادامه داد: از ابتدای شروع پروژه ها ما قادر به کنترل و به حداقل رساندن اثرات منفی بر محیط زیست هستیم اما متاسفانه این مهم رخ نمی دهد به همین دلیل در بحث ارزیابی اثرات زیست محیطی ما دچار نقص قانونی هستیم زیرا هیچ قانون مستقل ارزیابی محیط زیست در دولت وجود ندارد و تنها در غالب به یک ماده قانونی در برنامه های پنجم متکی هستیم.

مرادی گفت: ایجاد بازنگری اساسی در ضمینه علمی در شرایط جدید و تغیر در ساختار سازمانی دفتر ارزیابی اثرات زیست محیطی می تواند اثرات شدید محیط زیستی مانند فرو نشست زمین، آلودگی هوا، مشکلات اب و نابودی جنگل و منابع طبیعی را کنترل کند.

✍️ حدیثه ترابی